اثرات بالقوه کاربری اراضی بر یکپارچگی اکولوژیکی و زون بندی مناطق حفاظت شده (مطالعه موردی پناهگاه حیات وحش قمیشلو)

همه کشورها، مناطق حفاظت شده را به منظور حفظ دائمی وضع زندگی و طبیعی آن ها و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنی ها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می دهند. اما بعد از برقراری این مناطق مدیران همچنان با چالش هایی روبرو هستند. یکی از اقداماتی که در سرتاسر دنیا به این منظور صورت می گیرد، زون بندی می باشد. زون بندی یک ابزار کلیدی توصیه شده برای مدیریت مناطق حفاظت شده است. بااین حال عدم زون بندی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه رایج است و این مناطق برای رسیدن به اهدافی که برای آنها طراحی شده اند، دچار مشکلات بزرگی می شوند. یکی از مشکلاتی که بعد از زون بندی ممکن است مناطق حفاظت شده با آن روبرو شوند اثرات کاربری های پیرامون این مناطق روی این مناطق است. بنابراین لازم است در مطالعات، خصوصاً مناطق حفاظت شده ای که نزدیک مراکز جمعیتی هستند، محیط پیرامونی را در نظر گرفته شود. در این مطالعه که در پناهگاه حیات وحش قمیشلو در استان اصفهان انجام شده است، اثرات این کاربری های روی زون ها مورد بررسی قرار گرفته است. به این صورت که ابتدا منطقه مورد مطالعه یک بار بدون در نظر گرفتن محیط پیرامونی و یک بار هم با در نظر گرفتن کاربری های محیط پیرامونی در بافر 10 کیلومتر زون بندی شده است. سپس این دو نوع زون بندی باهم مقایسه شد. در این مطالعه جهت شناسایی کاربری ها، از تصویر ماهواره لندست 8 سنجنده oli استفاده شده است. برای زون بندی با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (mce) مبتنی بر فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) برای وزن دهی معیارها و روش ترکیب خطی-وزنی برای تلفیق لایه ها استفاده گردید. برای استانداردسازی معیارها نیز از روش فازی استفاده گردید. بعد از تهیه نقشه زون ها با استفاده از روش mola نقشه نهایی زون ها برای هر دو نوع زون بندی تهیه گردید. در این مطالعه از 113653 هکتار مساحت منطقه مورد مطالعه، 25% برابر با 28413/25 هکتار به زون امن، 60% برابر با 68191/8 هکتار به زون حفاظت، 8% برابر با 10228 هکتار به زون تفرج گسترده، 5% برابر با 1136/53 هکتار به زون تفرج متمرکز و گسترده و 5% برابر با 5682/6هکتار به زون بازسازی تعلق گرفت. زون فرهنگی نیز با یک بافر 500 متری در اطراف آثار باستانی روی نقشه نهایی منطقه مشخص شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که حضور کاربری های اطراف پناهگاه قمیشلو باعث جابجایی مکانی زون ها شده است. به طوری که قسمت غربی زون امن حذف شده و به سمت شرق پناهگاه کشیده شده است و جای زون امن در قسمت غربی به زون حفاظت تعلق گرفته است. زون های تفرج گسترده و متمرکز نیز با کمی تغییر از قسمت میانی پناهگاه کاسته شده و به سمت غرب پناهگاه اضافه شده اند. زون بازسازی کمترین تغییر را در خود نشان داده است.